Hicri 1261/Miladi 1845 tarihli Diyarbakır merkez kazası gayrimüslim nüfus defteri transkript ve değerlendirilmesi

Abstract

Osmanlı Devleti’nde klasik dönem boyunca tahrir ve toprak yazımı usulleriyle yapılmış olan sayımlar 19. Yüzyıl itibariyle modern nüfus sayımları olarak örneklerini vermeye başlamıştır. 19. Yüzyıl itibariyle modern nüfus sayımları neticesinde meydana gelen nüfus defterleri şehir, köy, kasaba ve nahiyelerin nüfusu, bu nüfusun sosyo-ekonomik yapısını anlamamızda ve bunlarla ilgili çeşitli veriler ortaya koymamızda başvurulacak en mühim kaynaklar arasında yer almaktadır. Ayrıca şehirlerin geçmişteki mahalle yapısı, nüfus yapısı, şehir, köy, kasaba ve bölgeler arasında yaşanan göç ve nakillere ışık tutmasının yanısıra, günümüzdeki insanların kendi ataları ve atalarının aile yapıları, fiziksel görünüşleri ile ilgili bilgi sahibi olmalarına nüfus defterlerinden elde ettiğimiz verilerden ulaşma imkanına sahip olabileceklerdir.

Hazırlamış olduğumuz bu çalışmada 19. yüzyılın ilk yarısında Diyarbakır merkez sancağında mütemekkin olan gayrimüslim milletlerin nüfus defteri verilerinden elde ettiğimiz çeşitli bilgi ve saptamaları ortaya koymaya gayret ettik. Bu noktada Osmanlı nüfus sistemi ve nüfus sayım usullerinin bir örneğini teşkil eden bu nüfus defteri çalışmasında, Diyarbakır merkez gayrimüslim nüfusu üzerine yapılmış ilk nüfus defteri olma özelliğinin yanı sıra sekiz ayrı gayrimüslim grubun nüfusu, isimleri, icra ettikleri meslekler, yaşadıkları mahalleler, yaş ve fiziksel özellikleri, mükellef oldukları vergi oranları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Censuses made by the Ottoman State during the classical period with the methods of typing and landing began to give examples as modern population censuses in the 19th century. The 19th century population books, which are the result of the modern population censuses, are among the most important resources to be applied when we have a clear understanding of the population of cities, villages, towns and seas, their socio-economic structure and reveal various data about them. In addition to the city's past neighborhood structure, population structure, city, village, town migration between regions and besides shed light on the transit the ancestors of today's people and family structures of their ancestors, to have information about their physical appearance they could have access to the data we obtained from the population books. İn this work we have prepared in the first half of the nineteenth century, we tried to reveal various information and findings obtained from the data of the population books of the non-Muslim nations, who were the followers in the central turban of Diyarbakır. In this population book study, which is an example of the Ottoman population system and census procedures at this point, the population of the eight non-Muslim groups, their names, the professions they live in, the neighborhoods they live in, their age and physical characteristics, as well as being the first population book on the Diyarbakır center non- , Tried to determine the tax rates they are liable to.