Diyarbakır Müzesi’nden “kutsal ağaç ve kanatlı keçi betimli” dört yüzlü bir Urartu damga mühürü

Abstract

Mühürler, gücün, zenginliğin ve söz sahibi olmanın bir simgesi olarak uzun yıllar farklı toplumlarda kullanılmışlardır. Mühürler, günümüzdeki imzanın da yerini tutan bir kişilik simgesi anlamına gelir ki; bu ifade sahibinin meşru olduğunu kanıtlar. En erken mühürler, günümüzden yaklaşık 9000 yıl önce ortaya çıkmış ve her çağda kullanılmıştır. Neolitik dönemle birlikte avcı ve göçebelik yaşam tarzından yerleşik yaşam tarzına geçilmesiyle tüketicilikten üreticiliğe geçilmiş ürün fazlalığı ve mülkiyet kavramına bağlı olarak toplumlar arası ticaretin gelişmesiyle de bir gereksinim olarak mühürler ortaya çıkmıştır. Erken dönemlerde kilden ve pişmiş topraktan yapılan mühürler daha sonraki dönemlerde yarı değerli ve değerli taşlarla, kemik, maden gibi malzemelerden yapılmışlardır. Betimlemeler ve üzerlerine işlenen yazılar açısından tarihi birer belge niteliğine sahip olan mühürler; temsil ettikleri uygarlıklara ait dini inanç, sosyal ve kültürel yaşamı yansıtması açısından da önemlidir. Mühürler, M.Ö. 900-600 yılları arasında yaşamış olan Urartular’da da yaygın olarak kullanılmıştır. Anadolu mühür gelişimi içerisinde önemli bir yere sahip olan Urartu mühürleri, form, üzerlerindeki betimlemeler ve işleme tekniği açısından önemli bir yere sahiptir. Diyarbakır Müzesi’ne satın alma yoluyla gelmiş olan 11/31/75 envanter nolu damga mührün dört yüzünde betimlenen “kutsal ağaç ve kanatlı keçi” Urartu mühürcülük sanatında önemli ve dikkat çekicidir. Mühür, 1,9 cm yüksekliğinde; 0,9 cm x 0,4 cm genişliğinde ve 0,3 cm delik çapına sahip özelliktedir.2 Urartu sanatında yaygın olarak karşımıza çıkan kutsal ağaç betimlemeleri Assur-Urartu kültür etkileşiminin bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Urartu sanatında değişik biçimlerde tasvir edilen kutsal ağaç betimleri, koruyucu amacının yanı sıra dinsel anlamlar da taşımaktadır. İncelediğimiz mühür üzerinde yer alan kanatlı keçi ve kutsal ağaç betimi yaşamın devimini simgeleyen anlatımlardır.

Stamps have long been used by various societies as a symbol of power, wealth and authority. Stamps symbolize the symbol of personality substituting today’s signature, which proves that the owner of the statement is legitimate. The earliest stamps appeared approximately 9000 year before now and were used every era. With Neolithic are, man changed his lifestyle from hunting and nomadism to sedentary lifestyle; from consumption to production; therefore, the stamps emerged as a necessity due to the development of international trade with regard to extra crops and ownership concept. In early periods, the stamps, made out of clay and earthenware, were made of materials such as semi valuable and valuable stones, bones and metals in later periods. Stamps possessing the quality to be a historical record owing to the depictions and the writings crafted on them are also important due to the fact that they reflect the religious beliefs, social and cultural lifestyle belonging to the civilizations they represented. The stamps are widely used by Urartians having lived between 900-600 B.C. Urartian stamps having a significant place in the development of Anatolian stamps are important with regard to their forms, depictions on them and their crafting techniques. “Holy tree and winged goat” depicted on four faces of stamp numbered with 11/31/75 inventory number and brought to Diyarbakır Museum by purchasing is important and remarkable in Urartian stamp craft. The stamp displays the properties of 1,9 cm height; 0,9 cm x 0,4 cm width and 0,3 cm hole diameter.3 Holy tree depictions commonly appearing in Urartian art are of the result of the interactions of Assyrian’s and Urartian’s culture. Holy tree depictions described in various types in Urartian art convey religious messages beside their protection aim. The winged goat and holy tree depictions taking place on the stamp we examined are expressions symbolizing action of life.