Kuriki Höyük arkeolojik kazı alanında ele geçen bazı seramik buluntuların sem/edx incelemeleri

Abstract

Pişmiş toprak malzeme olan kil esaslı seramiklerde sıcaklığın yükselmesiyle birlikte bazı fiziksel ve kimyasal değişimler görülmektedir. Optik mikroskopların vitrifikasyon ve sinterlenme davranışlarını incelemede sınırlı imkânlar sunması nedeniyle, mikroyapısal ve mikrokimyasal özellikler çoğunlukla taramalı elektron mikroskobu/enerji-dalgaboyu dağılımlı X-ışını spektroskopisi (SEM/EDX-WDX) tekniği ile incelenmektedir. Geri saçınımlı elektron (BSE) ve ikincil elektron (SE) görüntüleriyle vitrifikasyon dereceleri (başlangıç, süregelen veya ilerlemiş) belirlenmekte ve bununla birlikte taneler arası etkileşimlerin incelemesiyle antik seramiklerin yapısal özellikleri ve üretim süreçleri hakkında önemli bilgiler elde edilmektedir. Mikron ölçekte bölgesel, çizgisel veya noktasal yapılabilen kimyasal analizler sayesinde taneler arası ve taneler ile matris arasındaki etkileşimlerin varlığı, element ve oksit içerikleri ile belirlenebilmektedir. Bu çalışmada Batman iline yaklaşık 15 km uzaklıkta bulunan Kuriki Höyük arkeolojik kazı alanında ele geçen bazı temsili seramik buluntuların taramalı elektron mikroskop incelemeleri üzerinden SEM/EDX mikroyapısal ve mikrokimyasal karakterizasyon tekniğinin seramik arkeometrisindeki yeri ve önemi üzerinde durulmuştur.

In clay based ceramic materials (terracotta) some physical and chemical changes are seen with the increase in temperature. Since the optical microscopes present limited facilities in the examination of the vitrification and sinterization behaviors, microstructural and microchemical properties are commonly investigated using scanning electron microscope equipped with energy or wavelength dispersive X-ray spectroscopy (SEM/EDX-WDX). The vitrification degree (initial, continuous or extended) of the ceramics is identified thanks to the back scattered electron (BSE) and secondary electron (SE) images, and also a substantial knowledge of the structural features and the production processes of ancient ceramics is obtained with the observation of the inter-granular interactions. Owing to the chemical analyses (cross-sectional, lineal or point) in micro scale the presence of the interactions among the grains, and also between the grains and matrix can be identified by the element and oxide contents. In this study, the status and importance of the micro structural and micro chemical characterization technique of scanning electron microscope in ceramic archaeometry are evaluated through the SEM/EDX investigations of some representative potsherd samples found in the excavation area of the Kuriki Mound (15 km to Batman city, Turkey).