Kazak yazılı edebiyatının teşekkülü sürecinde Osmanlı matbuatının tesiri

Abstract

Kazak edebiyatı tarihinde XIX. yüzyıl ile XX. yüzyılın başları, yazılı edebiyatın teşekkülünde önemli bir süreç olarak kabul edilmektedir. XIX. yüzyılın başından itibaren matbaa imkânına kavuşulması ile evvela okur-yazar halk şairlerinin, Türk-İslam edebiyatına ait eserleri Kazak Türkçesiyle halka ulaştırma faaliyetleri göze çarpar. Buna paralel olarak, açılan Kazak-Rus okullarından ve Usul-ü Cedit ile eğitim veren medreselerden mezun olan aydın kesimin ortaya koyduğu eserlerle modern Kazak edebiyatının temelleri atılır. Bu süreçte her iki kesimde de Osmanlı matbuatının tesirini görmek mümkündür. İlkinde İstanbul’da basılmış olan halk hikâyesi ve menakıpname türündeki bazı eserlerin daha çok Kazan üzerinden bölgeye yayıldığını ve Kazak Türkçesiyle yeniden yazıldığını görürüz. İkinci kesim ise başlattıkları aydınlanma sürecini ve eğitim reformlarını yine İstanbul’da basılmış olan farklı alanlarda eserlerle destekleme çabasında olmuştur. Bu çalışmada Kazak yazılı edebiyatının ortaya çıkış süreci, Osmanlı Türkçesiyle yazılmış eserlerle ilişkilendirilerek verilmiş ve Kazakistan’ın iki büyük kütüphanesinde bulunan Osmanlıca kitaplardan bazıları listelenerek bu ilişkiye dair somut veriler ortaya konmuştur.

The beginning of XIX and XX centuries is accepted as a significant process in formation of Cossack written literature in its literature history. Initially, the activities to carry the works belonging to Turkic-Islamic literature to people in Cossack Turkish attracts the attention that literate folk poets attained the facility of printing press from the beginning of XIX century. In parallel with this situation, the foundation of modern Cossack literature are laid with the works that intellectuals graduating from madrassas giving education with Usul-ü Cedit (Modern Method) put forward in Cossack-Russian schools. During this process, it is possible to see the effect of Ottoman press on both parties. We see that some works in the form of folk tales and menakıpname published in Istanbul spread throughout the region over Kazan and that they were rewritten in Cossack Turkish. On the other hand, the second group was in the effort of supporting the enlightening period and education reforms started by them with works printed in Istanbul about different fields. In this study, the process of emerging from Cossack written literature was given setting relations with works written in Ottoman Turkish and tangible data about this relation by listing some of Ottoman books present in two great libraries of Kazakhstan.