Şehir tarihi ve tarihe tanıklık bağlamında Lebîb’in tarihleri

Abstract

İslam Kültüründe bir kelime, cümle, mısra veya bir beyitte yer alan harflerin ebced hesabındaki sayısal karşılığından yararlanarak önem verilen bir olayın tarihini göstermeye “tarih düşürme” denir. Tarih düşürme, şâirlerin elinde edebî bir nitelik kazanırken tarihlendirmeye dayalı olduğundan tarihe tanıklık da eder. Birçok tarihi olay, mimari eser, doğum ve ölüm şâirlerin kaleminden çıkan tarihler aracılığıyla geleceğe aktarılır. Zira tarih ve edebiyatın ortak konusu insan olduğundan toplumların başından geçenleri, felaketleri, savaşları, barışları her iki alan da kendi bakış açısıyla sunar. Ancak tarih bize doğrudan kronikler sunarken edebiyat, özele inerek onun pek çok karanlık noktasını bir müellifin gözünden aydınlatır. Bu anlamda yazılan bir edebî metinden hareketle dönemin olaylarını tespit etmek mümkün olduğu gibi dönemin yaşam tarzını, olaylarını, sosyal çalkantılarını, dönemin siyasal ve ekonomik durumunu açıklamakta edebî metinler, önemli kaynaklardan biri olarak karşımıza çıkar. Bu çalışmamızda Diyarbakırlı şâir Lebîb Efendi‟nin Divânı‟nda düşürülen bazı tarihlerden hareketle 18. yüzyıldaki bazı Diyarbakır valileri zamanında Diyarbakır vilayeti sınırları içinde yapılan imar çalışmaları, meydana gelen isyanlar hakkında bilgi vermeye çalışacağız

In Islamic culture, the art of showing the history of a significant event by making use of the numerical equivalent of the letters in Abjad numerals which is suggested by a word, phrase, verse or a couplet is called “isopsephy”. While, on the one hand, isopsephy gains a literary quality in the hands of poets, it also witnesses the history as it is based on dating. Many historic events, architectural works, birthes and deathes are transferred to the future. Through the dates coming from the pen of poets. It is inevitable that history is more closely related to literature as it is about human actions that pass through the societies, disasters, wars and peace. While history presents chronicles directly to us, literature illuminates many of its dark spots in the eyes of a writer. Literature is of primary importance in determining the history of a period from a history-based, maritime or chronological point of view, the life style, events, social fluctuations of that turn. In this work, we will try to give information about the rebuilding activities and rebellions in borders of Diyarbakır province at the time of some of the 18th century Diyarbakır governors, starting from some isopsephy in the Diwan of the Lebib from Diyarbakir poet.