Öztürker Demir, Hazal Ceylanİştin, Muzaffer2025-09-192025-09-192025-09-17İştin, M. (2025). Şırnak ili köprüleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Batman Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Batman.https://hdl.handle.net/20.500.12402/5064Tezin amacı, Şırnak İli sınırları içerisinde yer alan tarihi köprülere ilişkin mevcut bilgileri kritik bir bakış açısıyla yeniden değerlendirmek ve saha incelemesine dayalı yeni verilerle revize etmektir. Bu tez araştırmasında, Şırnak ili sınırlarındaki tarihi köprülerin mimari ve tarihsel özelliklerini sistematik bir yaklaşımla incelemek üzere kapsamlı bir yöntem benimsenmiştir. Çalışma öncelikle konuyla ilgili mevcut literatürün detaylı şekilde taranmasıyla başlamıştır. Akademik yayınlar, arşiv belgeleri ve disiplinlerarası kaynaklar incelenerek köprülerin dönemsel özellikleri hakkında temel bir bilgi birikimi oluşturulmuştur. Ardından, saha çalışmaları kapsamında ulaşılabilir tüm köprüler yerinde ziyaret edilerek fotogrametrik belgeleme, mimari çizimler ve ölçümler yapılmıştır. Toplanan veriler, karşılaştırmalı mimari değerlendirmeler ışığında yorumlanmış, aynı dönemde inşa edilen diğer bölge köprüleriyle benzerlik ve farklılıkları ortaya konularak Şırnak köprülerinin mimari kimliği bilimsel bir temelde yeniden değerlendirilmiştir. Bu çok aşamalı yöntemle, hem teorik bilgilerin hem de somut saha verilerinin bütünleştirilmesiyle konuya bütüncül bir bakış açısı getirilmeye çalışılmıştır. Şırnak İli, özellikle Dicle Nehri ve kolları üzerinde yer alan, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait tarihi köprülerle öne çıkan zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Bu köprüler, bölgenin coğrafi yapısı ve ticaret yollarıyla bağlantılı olarak inşa edilmiş olup, dönemin mühendislik ve mimari becerilerini yansıtmaktadır. Şırnak İli’ndeki tarihi köprülerin inşasında genellikle kesme taş ve moloz dolgu malzemeleri kullanılmış olup, bu malzeme seçimi dönemin mimari tekniklerini ve bölgenin coğrafi koşullarına uyum sağlama gerekliliğini yansıtmaktadır. Kemer formları açısından, Selçuklu Dönemi köprülerinde sivri ve yuvarlak kemerler öne çıkarken, Osmanlı Dönemi’nde daha sade ve işlevsel tasarımlar tercih edilmiştir. Bu köprüler, nehir geçişlerini kolaylaştıran yapılar olmanın yanı sıra daha çok yerel bir geçiş noktası olarak işlevlerini yerine getirebilecekleri güzergahlar üzerinde inşa edilmişlerdir. Bu nedenle, hem ulaşım ağının önemli bir parçası olmuşlar, hem de dönemin ekonomik gücünün birer göstergesi niteliği taşımışlardır. Tez araştırması sonucunda, Şırnak ilinde, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait 11 adet tarihi köprü olduğu görülmüştür. Selçuklu Dönemi köprülerinden Yafes Köprüsü, beş gözlü ve sivri kemerli olup günümüze ayakları ve ortadaki kemer gözü ulaşmıştır; eğimli bir güzergahta yer almaktadır. Yafes köprüsü günümüzde Suriye sınırlarında kalmıştır. Aynı döneme ait Deşt Köprüsü ise altı gözlü ve yuvarlak kemerlidir, ancak restorasyon çalışmaları nedeniyle özgün yapısını büyük ölçüde kaybetmiştir. Hafif eğimli bir yolda konumlanan bu köprünün yanı sıra, yine 12. yüzyılda inşa edilen Saklan Köprüsü dört gözlü olup kemer tipi bilinmemektedir; günümüzde sadece ayakları kalmıştır. Cem’a (Birlik) Köyü Taş Köprüsü ise tek gözlü ve yolu eğimlidir. Ne var ki bu köprünün kemer bölümü tamamen yıkılmış olup, günümüze sadece iki yakadaki ayaklar ulaşabilmiştir. Cizre ilçesinde Selçuklu Dönemine ait olduğu öngörülen Bozalan Köyü’ndeki Hisar köprüsü’nün alan incelemesi neticesinde iki gözlü olduğu görülmüştür. 16.-17. yüzyıl Osmanlı mimari karakteristiğini yansıtan ve halk arasında Meydan Köprüsü olarak bilinen yapı da sel nedeniyle özgün niteliklerini büyük ölçüde kaybetmiştir. Yapısal incelemeler, yuvarlak formdaki taş ayakların sağlamlığını koruduğunu, ancak üst yapı elemanlarının tahrip olduğunu ve bu kısımların yerel halk tarafından işlevsel amaçlarla yeniden inşa edildiğini ortaya koymaktadır. Bir diğer Osmanlı Dönemi köprülerinden olan Bürücek Köprüsü (16. yy), beş ya da sekiz gözlü olduğu tahmin edilen ve kemer tipi belirsiz olan bir diğer yapıdır; köprünün günümüze yalnızca ayakları ulaşmıştır. Aynı yüzyıla ait Kasrik ve Pavan Köprüleri üç gözlüdür. Ne yazık ki Pavan Köprüsü baraj projesi nedeniyle sular altında kalmıştır. Baraj suları altında kalan bir diğer köprü Beyaz Köprüdür. Beyaz köprü bir Osmanlı eseri olup tek gözlü bir yapıdır. 17. yüzyılda inşa edilen Görümlü Köprüsü ise tek gözlü bir yapı olup restorasyonlar nedeniyle özgün yapısını koruyamamıştır. Bu 11 köprü, dönemlerinin mimari özelliklerini yansıtmalarına rağmen restorasyonlar, doğal şartlar ve insan faaliyetleri nedeniyle büyük ölçüde tahribata uğramış ya da yok olmuştur. Özellikle baraj projeleri, tarihi mirasın sular altında kalmasına yol açarak geri dönüşü zor kayıplara neden olmuştur.The aim of this thesis is to critically reassess existing information on historical bridges within the borders of Şırnak Province and to revise it with new data based on fieldwork. This thesis adopted a comprehensive methodology to systematically examine the architectural and historical characteristics of historical bridges within the province of Şırnak. The study began with a detailed review of existing literature on the subject. Academic publications, archival documents, and interdisciplinary sources were examined to establish a foundational knowledge of the bridges’ periodic characteristics. Subsequently, as part of the fieldwork, all accessible bridges were visited on-site, and photogrammetric documentation, architectural drawings, and measurements were conducted. The collected data was interpreted in light of comparative architectural assessments, revealing similarities and differences with other regional bridges constructed during the same period, thus reassessing the architectural identity of Şırnak bridges on a scientific basis. This multi-stage method integrates both theoretical knowledge and concrete fieldwork to provide a holistic perspective on the subject. Şırnak Province boasts a rich cultural heritage, particularly distinguished by the historic bridges from the Seljuk and Ottoman periods, located on the Tigris River and its tributaries. These bridges were constructed in conjunction with the region’s geography and trade routes, reflecting the engineering and architectural skills of the period. Cut stone and rubble fill materials were generally used in the construction of historic bridges in Şırnak Province, reflecting the architectural techniques of the period and the need to adapt to the region’s geographical conditions. In terms of arch forms, pointed and rounded arches were prominent in Seljuk-era bridges, while simpler and more functional designs were preferred in the Ottoman Period. In addition to facilitating river crossings, these bridges were built on routes where they could serve as local crossing points. Therefore, they were both an important part of the transportation network and a testament to the economic strength of the period. Thesis research revealed that there are 11 historic bridges in Şırnak Province dating back to the Seljuk and Ottoman periods. The Jafes Bridge, a Seljuk-era bridge, has five arches and pointed arches, with only its abutments and central arch surviving; it is situated on a sloped route. The Jafes Bridge remains within the borders of Syria today. The Desht Bridge, dating from the same period, has six arches and round arches, but has largely lost its original structure due to restoration work. In addition to this bridge, which is situated on a gently sloping road, the Saklan Bridge, also built in the 12th century, has four arches, and its arch type is unknown; only the abutments remain today. The Stone Bridge of Cem’a (Birlik) Village has a single arch and a sloped road. However, the arch section of this bridge has completely collapsed, and only the abutments on both sides remain. The Hisar Bridge in Bozalan Village, thought to date from the Seljuk period in the Cizre district, was found to have two arches following fieldwork. The Meydan Bridge, a structure reflecting 16th- and 17th-century Ottoman architectural characteristics, has also lost much of its original character due to flooding. Structural studies reveal that the round stone piers remain intact, but the superstructure elements have been destroyed, and these sections have been rebuilt by local residents for functional purposes. Another Ottoman-era bridge, the Bürücek Bridge (16th century), is believed to have had five or eight arches, and its arch type is unclear; only the piers survive. The Kasrik and Pavan Bridges, dating from the same century, have three arches. Unfortunately, the Pavan Bridge was submerged due to the dam project. Another bridge submerged by the dam is the White Bridge. The White Bridge is an Ottoman work and has a single arch. The Görümlü Bridge, built in the 17th century, has a single arch and has not retained its original structure due to restorations. Although these 11 bridges reflect the architectural features of their time, they have been extensively damaged or lost due to restorations, natural conditions, and human activities. Dam projects, in particular, have led to the flooding of historical heritage, causing irreversible losses.trinfo:eu-repo/semantics/openAccessKöprü MimarisiOsmanlı KöprüleriSelçuklu KöprüleriAnadolu KöprüleriBizans KöprüleriŞırnak İli KöprüleriŞırnakBridge ArchitectureOttoman BridgesSeljuk BridgesAnatolian BridgesByzantine BridgesBridges of Şırnak ProvinceMaster Thesis