Şanlıurfa Kalesi 2020-2023 yılı kazılarında ele geçen bir grup tütün lülesi

Lüle, tütün ve benzeri maddelerin içine doldurulup fincan gibi ağzı açık ve yan tarafında deliği bulunan içim aletidir. 17. yüzyılın başında tütün ekiminin Osmanlı topraklarında başlamasıyla lüle vasıtasıyla tütün kahve ile bir arada tüketilmiştir. Çalışmasını tamamladığımız tezde, 2020 yılında Prof. Dr. Gülriz KOZBE tarafından başlatılan Şanlıurfa Kalesi kazılarında çıkarılan bir grup tütün lülesi ele alınmıştır. Kazı çalışmaları halen devam etmekte olup araştırmamız 2020- 2023 yılları arasında ele geçen tütün lüleleri ile sınırlandırılmıştır. Şanlıurfa Kalesi lülelerin tamamı halk tipi lülelerden oluşmaktadır. Çıkarılan 249 adet lüleden parça halde ve tama yakın olanlardan 50 adet lüle çalışmamıza alınmıştır. Lüleler çanak biçimlerine göre basık yuvarlak çanaklı, yuvarlak çanaklı, silindir çanaklı, karinalı çanaklı ve disk çanaklı lüleler olmak üzere beş tip belirlenmiştir. Tütünün Osmanlı’da yaygınlaşması ile tütün içimi için lüle yapımına başlanmış ve atölyeler kurulmuştur. Ancak elimizdeki lülelerin birçoğunda tarih ve usta mührü olmadığı için kesin tarih verilememektedir. Bununla birlikte Şanlıurfa Kalesi lüleleri, hamur rengi, tip ve form özellikleri nedeniyle 17. yüzyıl ile 19. yüzyıl arasına tarihlenmektedir.

Lüle is a pipe and, hence, a smoking tool that is filled with tobacco and similar substances. It has an open mouth like a cup and a hole on the side. With the introduction of tobacco in the Ottoman lands at the beginning of the 17th century, tobacco began to be consumed with the help of lüles This thesis examines a group of tobacco pipes unearthed in the Şanlıurfa Castle Excavations, directed by Prof. Dr. Gülriz KOZBE in 2020, which are currently preserved in the warehouse of the Şanlıurfa Museum. While excavations are ongoing in the Şanlıurfa Castle Excavations, this thesis focuses on a group of tobacco pipes unearthed between 2020 and 2023. These examples are considered as folk art. Of the 249 pipes unearthed, 50 were almost complete or in fragment included in our study. Samples are dated by using the evidence on type and. The pipes were then grouped into five types defined based on their bowl and base forms: flat round bowl, round bowl, cylindrical bowl, keel bowl pipe, and disc-based pipe. The production of the pipes dates back to the beginning of tobacco consumption in the Ottoman Empire the 17th century when workshops were established. However, the since most pipes do not have a date or a stamp impression on an exact date cannot be provided. The pipe samples found in the Şanlıurfa Castle excavations are dated between the 17th and 19th centuries, as indicated by their clay, colour and, type, characteristics.