Batman hanları doğrultusunda, şehrin önemli ticari yollarının tespiti
Yükleniyor...
Tarih
2017
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Batman Üniversitesi
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
Özet
Eski Türk devletlerinde “Ribat” adını taşıyan ve ticari amaçlı olan hanlar, daha sonraları tamamıyla Türkçe’ ye ait
bir kelime olan “Han” olarak adlandırmıştır. Prototipi Orta Asya’da Gazneli, Karahanlı, Büyük Selçuklu
Rıbatlarına dayanmakta olan hanlar, sonrasında Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı mimarisinde de plan ve
işlev özellikleri olarak gelişerek inşa edilmeye devam edilmiştir. Anadolu coğrafyasında IX. yüzyıldan itibaren
inşa edilmeye başlanıp tarihsel süreç içerisinde artan ticaret organizasyonu ve buna paralel önemli ticaret
merkezleri ve yol ağları güzergâhında han inşasına ayrıcalıklı bir önem verildiği bilinmektedir.
Ticari hayatın, kervan eşliğinde; binek hayvanların taşıdıkları ticari eşyayı bir kentten diğer kente götürülerek
sürdürüldüğü dönemlerde, ticaret yolları üzerinde 30-40 km. aralıklarla hanlar inşa etmek hem zaruri bir ihtiyaç
hem de bir imar prensibi haline gelmiştir. Hanlar, ticari yapılar grubunu temsil etmenin yanı sıra zamanla ihtiyaç
doğrultusunda bünyesine dâhil ettiği konaklama barınma dışında hekim, baytar, nalbant, mescit, hamam gibi
birimlerle çok fonksiyonel yapılar haline dönüşmüştür. Tüm bunların dışında ticari yolların ve kervanların
korunması gerekliliği ve stratejik noktalarda yer alması sebebi ile bir karakol niteliğini de zamanla kazanmış ve
savunma mimarisi ile de ilişkilendirilebilecek yapı grupları niteliğini kazanmıştır. Gelişen ve değişen sınırlara
bağlı olarak pek çok plan tipinde karşımıza çıkan han mimarisi, bölgenin; malzeme, teknik ve bölgesel bir takım
mimari ihtiyaçları doğrultusunda açık avlulu, kapalı avlulu ve değişen kat sayılarına sahip plan tipleriyle inşa
edilmiştir.
Çalışma konumuzun ana arterini oluşturan Batman ili tarihsel süreç içerisinde, her zaman stratejik önemini
korumuş bir yerleşimdir. Mevcut jeopolitik konumu ile önemli ticari yollar üzerinde kalan özellikle Dicle vadisini
takip eden verimli topraklar üzerinde çevre illere de geçiş güzergâhı sağlaması sebebi ile han inşasına önem
verilmiştir. Bu çalışma ile Batman’da tespit edilen Han örneklerinin, konumlanışı, mimari biçimlenişi, malzeme ve
tekniği değerlendirilmeye çalışılarak plan tipleri ortaya koyulmaya çalışılacaktır. Anadolu örnekleri ile benzerlik
ve farklılıklarının belirlenmesi ve Anadolu kentleşmesi içerisinde önemli bir yapı grubunu temsil eden hanlar ile
bölgenin ticari yollarının tespitinin yapılması amaçlanmaktadır.
These commercial structures called "Ribat" in the old Turkish states are called "Han" which is a word belonging to Turkish language with time. Han that the prototype was based on the ribats of Ghazni, Karakhanid and Great Seljuk in Central Asia continued to be constructed as plan and function features in Anatolian Seljuks, Dynasties and Ottoman architecture. It is known that Anatolian geography started to be built from the IX century and increased in the historical process and gave importance to the construction of the inn on the route of important trade centers and road networks parallel to this. In commercial life when commercial goods carried by passenger animals are transported from one city to another with caravans, the construction of inns with 30-40 km intervals on trade routes has become both a necessity and a reconstruction principle. In addition to representing the group of commercial constructions, the inns have become multifunctional structures with units such as physicians, vultures, blacksmiths, mosques, hammams other than accommodation. Aside from all these, neccessity of protection of the commercial roads and caravans and placed on the strategic points, they have gained the quality of a guard station as well as building groups that can be associated with defense architecture. Depending on the developing and changing borders, the architecture of the inn which is confronted with many plan types has been constructed with plan types with open courtyards, closed courtyards and changing floor numbers in accordance with the material, technical and regional architectural needs of the region. Batman province which is the main artery of our work is a settlement which always maintains its strategic importance during the historical process. It is important to build the inn to reach the route to the periphery because of its geopolitical location and important commercial roads especially on the fertile soils following the Dicle valley. This study will try to reveal plan types by trying to evaluate the location, architectural form, material and technique of Han samples found in Batman. It is aimed to determine similarities and differences with Anatolian examples and to determine the commercial roads of the region with the inns representing an important building group within Anatolian urbanization.
These commercial structures called "Ribat" in the old Turkish states are called "Han" which is a word belonging to Turkish language with time. Han that the prototype was based on the ribats of Ghazni, Karakhanid and Great Seljuk in Central Asia continued to be constructed as plan and function features in Anatolian Seljuks, Dynasties and Ottoman architecture. It is known that Anatolian geography started to be built from the IX century and increased in the historical process and gave importance to the construction of the inn on the route of important trade centers and road networks parallel to this. In commercial life when commercial goods carried by passenger animals are transported from one city to another with caravans, the construction of inns with 30-40 km intervals on trade routes has become both a necessity and a reconstruction principle. In addition to representing the group of commercial constructions, the inns have become multifunctional structures with units such as physicians, vultures, blacksmiths, mosques, hammams other than accommodation. Aside from all these, neccessity of protection of the commercial roads and caravans and placed on the strategic points, they have gained the quality of a guard station as well as building groups that can be associated with defense architecture. Depending on the developing and changing borders, the architecture of the inn which is confronted with many plan types has been constructed with plan types with open courtyards, closed courtyards and changing floor numbers in accordance with the material, technical and regional architectural needs of the region. Batman province which is the main artery of our work is a settlement which always maintains its strategic importance during the historical process. It is important to build the inn to reach the route to the periphery because of its geopolitical location and important commercial roads especially on the fertile soils following the Dicle valley. This study will try to reveal plan types by trying to evaluate the location, architectural form, material and technique of Han samples found in Batman. It is aimed to determine similarities and differences with Anatolian examples and to determine the commercial roads of the region with the inns representing an important building group within Anatolian urbanization.
Açıklama
Bu çalışma, Batman Valiliği ve Batman İl Kültür Turizm Müdürlüğü’nün maddi desteği ile Batman
Üniversitesi’nden Prof. Dr. Gülriz KOZBE’nin Bilimsel Danışmanlığı ve Koordinatörlüğünde gerçekleştirilen
“Batman İli Kültür Envanteri Projesi” kapsamında elde edilen bulgular ışığında hazırlanmıştır. Başta Prof. Dr. Gülriz
KOZBE olmak üzere projede emek veren herkese teşekkür ederiz. Bu makale 27-28 Nisan 2017 tarihlerinde Türk
Tarih Kurumu bünyesinde Hitit Üniversitesinde düzenlenen “II. Uluslararası Anadolu Uygarlıkları Sempozyumu –
Yollar ve Köprüler” adlı sempozyumda sunulan tebliğin tam metin halidir
Anahtar Kelimeler
Batman, Ticari Yollar, Ulaşım, Han, Kervansaray, Trade Routes, Transportation, Caravanserai
Kaynak
WoS Q Değeri
Scopus Q Değeri
Cilt
7
Sayı
2/1
Künye
Öztürker, H. C. (2017). Batman hanları doğrultusunda, şehrin önemli ticari yollarının tespiti. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 7 (2/1), ss. 133-142.
